el arte de la fuga

3.8.06

Συνέβη στη γειτονιά μας…

Αν βέβαια νοείται η έννοια γειτονιά σ’ αυτό το χάος που είναι το διαδίκτυο και το μικρότερο χάος που είναι ο χώρος των διαδικτυακών ημερολογίων, των ιστολογίων ή επί το αγγλικότερον μπλογκ. Κι αν θεωρήσουμε πως εν προκειμένω η έννοια της γειτονιάς ταυτίζεται με τη γλώσσα, άσχετα με το πού βρίσκεται ο καθένας μας…
Πέρα λοιπόν από τον πόλεμο, που επίσης συνέβη στη γειτονιά μας, τη γεωγραφική αυτή τη φορά, στην ελληνική γειτονιά των ιστολογίων έλαβε χώρα μες στον Ιούλιο η Α΄ Ιστοσυνάντηση ποιητικής μετάφρασης. Ο Π. και ο cyrusgeo, οι οικοδεσπότες, διάλεξαν τέσσερα ποιήματα, των Ben Jonson, John Keats, Christina Rossetti και e. e. cummings, και τους εξίσου ποιητικούς στίχους ενός τραγουδιού του Tom Waits και κάλεσαν τους επισκέπτες τους να τα μεταφράσουν.
Η ιδέα ήταν πολύ καλή, η επιλογή των ποιημάτων εξαιρετική και οι συμμετοχές αρκετές και ενδιαφέρουσες. Προσωπικά, συμμετείχα με μια μετάφραση, στο πρώτο ποίημα, και αρκετά σχόλια μέχρι το ποίημα της Rossetti, έτσι κι αλλιώς από την αρχή είχα δηλώσει πως δεν θα μεταφράσω, κι όταν μετάφρασα το έκανα αφού είχα διαβάσει τις μεταφράσεις που είχαν ήδη κατατεθεί, άρα ολίγον κλέπτοντας… Μετά με πήρε το ρεύμα άλλης μετάφρασης, επαγγελματικής, και μετά ταξίδεψα, οπότε ούτε άλλες μεταφράσεις ούτε σχόλια.
Έτσι, εδώ θα γράψω κάποιες σκέψεις με αφορμή όλο αυτό το εγχείρημα.
Από την αρχή το είπα, η ιδέα μού φάνηκε καταπληκτική, οτιδήποτε μπορεί να μας ωθεί σε κάποιου είδους δημιουργική συμμετοχή μού φαίνεται ωραίο και ένας τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της διά διαδικτύου επικοινωνίας. Δεν θα πω παραπάνω λοιπόν γι’ αυτό.
Το επάγγελμά μας, ημών των μεταφραστών, έχει πολλά θετικά και πολλά αρνητικά. Ένα από τα θετικά είναι ότι αυτό που κάνουμε ενδιαφέρει περισσότερους ανθρώπους και όχι μόνο το σινάφι μας. Έτσι, μιλάμε συχνά γι’ αυτά που αγαπάμε με ανθρώπους που ασχολούνται με εντελώς διαφορετικά πράγματα. Δεν παθαίνουμε βέβαια αυτό που παθαίνουν οι γιατροί, ας πούμε, που όταν βρεθούν σε μια συντροφιά συχνά δέχονται καταιγισμό ερωτήσεων για ασθένειες και συμπτώματα. Αντίθετα μάλιστα, πολλές φορές η δουλειά μας θεωρείται εύκολη, όλοι πιστεύουν πως μπορούν να την κάνουν, κυρίως όταν πρόκειται για τα αγγλικά (διότι όλοι σχεδόν είναι απολύτως βέβαιοι ότι ξέρουν πολύ καλά αγγλικά) και απλώς δεν την κάνουν όλοι επειδή έχουν μάθει να κάνουν κάτι καλύτερο ή επειδή η μετάφραση είναι βαρετή. Έτσι κι αλλιώς, το επάγγελμα του μεταφραστή είναι εντελώς ανοιχτό, δεν απαιτεί ούτε συγκεκριμένα πτυχία ούτε κάποια εξειδίκευση, αρκεί να αποδείξει κανείς ότι μπορεί να το κάνει καλά, για να εισέλθει σε αυτό (μερικές φορές δεν υφίσταται ούτε καν αυτή η προϋπόθεση, αλλά ας μην το κάνουμε θέμα). Λόγω επαγγέλματος λοιπόν, για μένα, και ενδεχομένως για τους συμμετέχοντες, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια αυτού του εγχειρήματος ήταν ο σχολιασμός των μεταφράσεων και η ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τις λύσεις που επέλεξε ο καθένας. Η μετάφραση ενός κειμένου, κυρίως δε λογοτεχνικού, είναι ανοιχτή σε πολλές και διαφορετικές λύσεις, και στην πραγματικότητα αυτό που απαιτείται από ένα συνειδητό μεταφραστή είναι να μπορεί να υποστηρίξει τη δική του λύση, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αρνείται ή απορρίπτει τις λύσεις των άλλων, αν και μερικές φορές απορρίπτει επίσης, γιατί όσο μεγάλη κι αν είναι η γκάμα των επιλογών και των λύσεων, δεν είναι απεριόριστη, και επιπλέον ο καθένας έχει τα γούστα του, αυτά που του αρέσουν κι αυτά που δεν του αρέσουν.
Έχοντας παίξει και τους δύο ρόλους, και της μαθήτριας και της δασκάλας, σε τάξεις λογοτεχνικής μετάφρασης, ξέρω πολύ καλά πόσο παραγωγικό και ενδιαφέρον μπορεί να είναι το να σχολιάζεις και να αξιολογείς τις μεταφράσεις μιας ομάδας. Όχι, για να βρεις απαραίτητα την καλύτερη, αλλά για να επικροτήσεις λύσεις, να εξηγήσεις παρανοήσεις, να θέσεις ζητήματα ύφους κτλ.
Εξαιτίας λοιπόν και της διδακτικής εμπειρίας, αισθάνομαι τώρα πως ίσως κάποιες φορές το ύφος των σχολίων μου να ήταν δασκαλίστικο, ωστόσο δεν είχα καθόλου τέτοια πρόθεση. Επίσης ίσως να είπα πολύ απότομα στην αρχή ότι δεν έχει νόημα να αλληλοσυγχαιρόμαστε και να λέμε τι ωραίο που το έκανες ο ένας στον άλλον. Και αυτό είναι κάτι που εξακολουθώ να υποστηρίζω. Αν έχει νόημα ένα τέτοιου τύπου εγχείρημα είναι για να ανταλλάσσονται απόψεις, για να γίνεται κριτική, που πάντοτε έχει να κάνει με τη συγκεκριμένη μετάφραση και προφανώς όχι με τους ανθρώπους (εξάλλου, ως επί το πλείστον δεν γνωριζόμαστε καν), για να βγούμε πραγματικά προς τα έξω, να συνομιλήσουμε με τους άλλους.
Τέλος, τα τελευταία σχόλια του cyrusgeo εμένα μου θύμισαν ένα ποίημα του Εμπειρίκου, που τώρα δεν το έχω πρόχειρο, και λέει περίπου τα εξής: σε μια πόλη γινόταν πόλεμος, κι ένας ποδηλάτης σε όλη τη διάρκεια του πολέμου ποδηλατούσε με μανία προσπαθώντας να γίνεται κατά το δυνατόν καλύτερος. Χάρη σ’ αυτό, αλλά δεν θυμάμαι πώς, ο πόλεμος έληξε προς όφελος της πόλης και ο δήμαρχος θέλοντας να τιμήσει τον ποδηλάτη τού πρόσφερε ένα ολοκαίνουργιο ποδήλατο, εκείνος όμως αρνήθηκε και ζήτησε να παντρευτεί τη νέα και ωραία γυναίκα του δημάρχου. Δεν θυμάμαι καθόλου τι γίνεται παρακάτω, αλλά μου αρέσει η ανατρεπτική παρουσία του ποδηλάτη σε αυτό το ποίημα.Τελειώνοντας ετούτη την εντράδα (ποστ ισπανιστί, για όσους δεν το έχουν ξαναδεί στο μπλογκ μου) θα ήθελα να συγχαρώ και τους οικοδεσπότες και όλους τους συμμετέχοντες στην πρώτη ιστοσυνάντηση ποιητικής μετάφρασης και να πω ότι περιμένω τη δεύτερη το χειμώνα. Με καινούργια ποιήματα, πολλά σχόλια και ανταλλαγή απόψεων.
ΥΓ1. Για τον cummings, πράγματι δεν είχα πολλά σχόλια, θεωρώ το ποίημα πάρα πολύ δύσκολο να μεταφραστεί και κάθε προσπάθεια, σχεδόν ηρωική. Για τον Tom Waits, αντιθέτως, πάρα πολλά, κυρίως γιατί νομίζω πως το κυριότερο που θα έπρεπε να λάβει κανείς υπόψη του είναι ότι πρόκειται για τραγούδι, όχι για ποίημα, και να το φανταστεί να τραγουδιέται στα ελληνικά.
ΥΓ2. Σύντομα θα ακολουθήσει νέο ποστ με τα νέα μου από το Σάο Πάολο, άντε, γιατί πολύ κουλτουριάρικο και λογοτεχνικό το κάναμε το μαγαζί...
posted by Rayuela at 1:29 μ.μ.

10 Comments:

Επιστρεφετε απο τη Βραζιλια και αντι για ζουμερες λεπτομερειες, μας αραδιαζετε τα επαγγελματικα σας!! Τσκ τσκ, απογοητευτηκα τωρα... :Ρ

Οι μεταφραστες που θελουν να κανουν σοβαρη καριερα σε σοβαρη εταιρια, χρειαζονται επιπλεον σπουδες. Η φιλη μου, τουλαχιστον, που ειναι μεταφραστρια, σπουδασε δυο (η περισσοτερα;)χρονια παραπανω απο μενα και παλι δουλευει με τις ωρες για να βγει το κειμενο αξιοπρεπες.

Εκτος αν μιλαμε για τους "μεταφραστες" που αλλαζουν τους διαλογους στις ταινιες η ξεπετανε κανενα φτηνο αρλεκιν.

3:48 μ.μ.  

Tι, μόνο αυτά;;; Περίμενα ανελέητη κριτική!

Για την ιστορία, θα μου επιτρέψεις να αποδώσω τα proper credits, καταπώς γράφουν στις ταινίες:

'Iστοσυνάντηση I' - a Gravity&theWind no-budget production, featuring numerous guest stars whose kind participation is warmly appreciated. Written & directed by cyrusgeo. Assistant director (& soundtrack editing): Π. Based on an original idea by Iφιμέδεια.

(Iστοσυνάντηση II to be released in November; trailer not yet available)

4:36 μ.μ.  

Όπως βλέπετε, π., ο κόσμος θέλει Βραζιλία... Εγώ είχα να πω κι άλλα, αλλά φαντάζεστε πού θα έπεφτε η τηλεθέαση;... Ευχαριστώ για τα credits, και πρέπει να συμπληρώσω ότι ήταν εξαίρετη η μουσική σας επιμέλεια.
cp, εγώ μιλούσα για τη λογοτεχνική μετάφραση κυρίως, για την οποία δεν απαιτούνται ειδικές σπουδές ή πτυχία. Έχω φίλους και πολύ καλούς μεταφραστές με εντελώς άσχετες σπουδές, οδοντιατρικής ή πολυτεχνείου π.χ. Ακολουθεί και Βραζιλία, αλλά μη φαντάζεστε κάτι πολύ hot, τα έλεγα και νωρίτερα σε κάποιο σχόλιο, αυτό το ταξίδι θα έπρεπε να το έχω κάνει στα 25 για να είναι αλήτικο... Στην ηλικία μου, φευ, δεν μπορεί να περιμένει και πολλά κανείς...

6:31 μ.μ.  

Κι εγώ για τη Βραζιλία θέλω να διαβάσω... :-ΡΡΡΡΡ

Πολλοί Έλληνες ξέρουν (ή νομίζουν πως ξέρουν) Αγγλικά, αλλά πόσοι απ' αυτούς ξέρουν Ελληνικά;

Επίσης, μια που πρέπει να είμαστε αυστηροί, θέλω να δηλώσω ότι μπορεί τα μαθήματα "δημιουργικής γραφής" να είναι χρήσιμα ώστε να αποφεύγεις κάποιες κακοτοπιές, αλλά η ίδια η συγγραφή δεν μπορεί να διδαχθεί. Κατά τον ίδιο τρόπο, μπορεί τα μαθήματα λογοτεχνικής μετάφρασης να είναι χρήσιμα (δεν ξέρω καν τι περιλαμβάνουν, πάντως), αλλά δεν νομίζω ότι μαθαίνεται αυτό το πράγμα, καθότι προϋποθέτει μεγάλη αγάπη για τη λογοτεχνία και, ίσως, φιλοδοξία του μεταφραστή να γίνει κάποτε κι ο ίδιος συγγραφέας -- άσε που, κάποιοι από τους εγχώριους "δασκάλους μετάφρασης" δείχνουν στις μεταφράσεις τους ότι δεν το κατέχουν το αντικείμενο...

7:47 μ.μ.  

Cyrusgeo, έχεις απόλυτο δίκιο σε όλα... Πρώτον, το σημαντικότερο στη μετάφραση είναι να ξέρει κανείς ελληνικά. Απλώς, με τα αγγλικά συμβαίνει το εξής περίεργο, όλοι νομίζουν πως ξέρουν και πολλοί πως μπορούν να μεταφράσουν...
Όσον αφορά τα μαθήματα, τόσο της δημιουργικής γραφής όσο και της λογοτεχνικής μετάφρασης, εγώ έχω να πω το εξής, και τα μεν και τα δε το καλύτερο που μπορούν να προσφέρουν είναι να μάθουν τους μαθητές να διαβάζουν, να καταλαβαίνουν αυτό που διαβάζουν... Εδώ στην Αργεντινή, όλοι έχουν περάσει από σεμινάρια δημιουργικής γραφής, και το θετικό του πράγματος, κατά τη γνώμη μου, είναι πως έχουν μάθει να διαβάζουν, πως αντιλαμβάνονται τι θα πει ύφος, πράγματα που στην Ελλάδα εν πολλοίς είναι ακατανόητα. Εγώ που κάνω μαθήματα λογοτεχνικής μετάφρασης λοιπόν, λέω ότι στοχεύω σε δύο πράγματα, ένα, να μάθουν να διαβάζουν, να καταλαβαίνουν τι διαβάζουν, και δύο, να μάθουν κάποια χρήσιμα και στοιχειώδη τεχνικά πράγματα για τη μετάφραση, δηλαδή πώς μεταφράζονται ορισμένα πράγματα, χρόνοι, εκφράσεις, κτλ. από τη μια γλώσσα στην άλλη, στην πραγματικότητα κι αυτό σημαίνει να μάθουν να σκέφτονται στη γλώσσα τους. Ανάμεσα σ' αυτά υπάρχει αυτό που λες, η αγάπη για τη λογοτεχνία, αλλά και το ταλέντο, γιατί, από την άλλη, έχω δει και ανθρώπους με μεγάλη αγάπη για το αντικείμενο, που ωστόσο, δεν το κατέχουν επίσης... Χαίρομαι που μιλάμε για όλα αυτά, κι αυτό το λέω πολύ ειλικρινά...

11:43 μ.μ.  

Είμαι πολύ άσχετη με το αντικείμενο, και παρακολούθησα την ιστοσυνάντηση με τα κυάλια, απλά θέλω να πω καλωσόρισες Ραγιουέλα γιατί σε πεθύμησα πολύ, ότι συμφωνώ με τον ορισμό σου ενός καλού μεταφραστή, και ότι δυστυχώς σπανίζουν στην Ελλάδα...

Περιμένω εναγωνίως τις Βραζιλιάνικες περιπέτειές σου!

ΥΓ. Διάβασα στη Wikipedia προ εβδομάδων, και σε άλλες πηγές που αναφέρονται στο συγκεκριμένο άρθρο πως ο E.E.Cummings σιχαινόταν το όνομά του γραμμένο όλο με πεζά, μιας και ο ίδιος υπέγραφε με κανονικά κεφαλαία γράμματα - και θεωρούσε πως βάζει κεφαλαία εκεί που πρέπει στα ποιήματά του. Πως ήταν δηλαδή ένα κολπάκι μάρκετινγκ εκ μέρους των εκδοτών, να τονίσουν την εκκεντρικότητά του, αλλά κατέληξε να τον γράφουμε όλοι έτσι και να τον θυμόμαστε ως "αυτός μωρέ με το όνομα όλο σε πεζά". Μετά και από το γράμμα της αγαπημένης του που παρέθεσε ο βιογράφος του (οι παραπομπές είναι όλες στη wikipedia, σόρι δεν μπορώ να ψάξω τώρα..) μου χτυπάει περίεργα με πεζά κ το βλέπω συνέχεια τελευταία!!
Απλά το αναφέρω, προς Θεού μην το πάρετε πως σας κρίνω...

10:45 π.μ.  

Πως οριζετε το "αλητικο", Rayuela?

Για καποιους, παραδειγμα, "αντισυμβατικο ταξιδι" ειναι το να απομακρυνθουν απο το ξενοδοχειο τους.

12:20 μ.μ.  

Id, εγώ δηλώνω άσχετη σε σχέση με τον Cummings ή cummings, διάβασα το άρθρο της wikipedia στο οποίο αναφέρεσαι, αλλά μάλλον θα πρέπει να απαντήσουν οι πλέον αρμόδιοι περί του θέματος. Ενδεχομένως να είμαι παραπλανημένη.
cp, όπως θα φαντάζεστε δεν ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που θεωρούν αντισυμβατικό ταξίδι το να απομακρυνθούν από το ξενοδοχείο τους. Και δεν έμενα σε ξενοδοχείο επιπλέον. Θα σας εξηγήσω εν ευθέτω πώς ακριβώς φανταζόμουν το ταξίδι μου στη Βραζιλία και γιατί θα έπρεπε να το έχω κάνει στα 25. Ή να ήμουν άντρας ή να είχα παρέα.

4:17 μ.μ.  

Rayuela,
το φανταζομαι, γι' αυτο ρωταω.

4:07 π.μ.  

Id, αν το έλεγες την ώρα που έπρεπε και στον τόπο που έπρεπε, κάτι θα κάναμε. Τώρα...

8:30 π.μ.  

Δημοσίευση σχολίου

<< Home