el arte de la fuga

Η Χιονάτη στο Hotel Memory

Στην ψυχαναλυτική βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο σύνδρομο της Χιονάτης απαντάται στη μελέτη του Γκούσταβ Καρλ Γιουνγκ Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του, στο δεύτερο κείμενο του παραρτήματος, όπου ο Γιουνγκ αναφέρεται συνοπτικά σε γνωστούς λαϊκούς μύθους και παραμύθια και στις διαφορετικές ψυχικές συγκροτήσεις που περιγράφονται σε αυτά. Στο εν λόγω κεφάλαιο ο Γιουνγκ τοποθετεί τον τύπο της Χιονάτης στην κατηγορία των εξωστρεφών προσωπικοτήτων. Στη μελέτη του Έρευνες πάνω στις μικρές ομάδες, ο Γουίλφρεντ Μπίον, ψυχαναλυτής μεταξύ άλλων και του Μπέκετ, περιγράφει την πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση συνδρόμου της Χιονάτης· πρόκειται για την ασθενή που εμφανίζεται με το κωδικό όνομα Μάρτα Μπλαιρ και η οποία ανήκε σε μικρή οκταμελή θεραπευτική ομάδα. Στην ερμηνεία του συνδρόμου ο Μπίον χρησιμοποιεί τη θεωρία του μερικού αντικειμένου, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για καθήλωση του υποκειμένου στη φάση του μερικού αντικειμένου, κατακερματισμένου ωστόσο σε περισσότερα του ενός αντικείμενα. Στη μελέτη του Η έξοδος από το πένθος, υπέρβαση της απώλειας και επαναπροσδιορισμός του εγώ, ο Ζακόμπ-Λεβύ Μορένο, ιδρυτής της θεραπευτικής μεθόδου του ψυχοδράματος, υποστηρίζει ότι το σύνδρομο της Χιονάτης είναι αποτέλεσμα της απώθησης του πένθους για την απώλεια του μητρικού στήθους. Μυστικιστής ο ίδιος, συνδέει το εν λόγω σύνδρομο με τη λατρεία της μητρικής μορφής σε πολιτισμούς της Ινδίας και του Θιβέτ.
Στο βιβλίο του Τα οικογενειακά συμπλέγματα στη συγκρότηση του υποκειμένου, ο Ζακ Λακάν αρνείται την ύπαρξη του εν λόγω συνδρόμου, ενώ αντιθέτως αναφέρεται στο Σύνδρομο της μητριάς της Χιονάτης, υποκατηγορία της καθήλωσης στο στάδιο του καθρέφτη.

Το σύνδρομο της Χιονάτης, ωστόσο, εμφανίζεται σύμφωνα με τους υποστηρικτές του σε νεαρές γυναίκες μετεφηβικής περίπου ηλικίας, αν και συχνά έχουν παρατηρηθεί εμφανίσεις του σε πιο προχωρημένη ηλικία, καθώς και ενδιαφέρουσες περιπτώσεις καθήλωσης. Στους άνδρες εμφανίζεται σπάνια, σπανιότερα και από την υστερία, και όλοι οι ψυχαναλυτές συμφωνούν πως πρόκειται κατεξοχήν για σύνδρομο γένους θηλυκού.
Αποτελεί σημείο καμπής στη σχέση με τη μητέρα, κατά τη διάρκεια του οποίου το υποκείμενο βιώνει μια κατάσταση double bind (διπλού δεσμού) μεταξύ του πένθους του αναγκαστικού (επιτέλους!) απογαλακτισμού και της καχυποψίας απέναντι στη μητέρα, η οποία εκδηλώνεται μέσω του ανταγωνισμού με το μητρικό πρότυπο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, προηγείται άλλο περιστατικό απώλειας, το οποίο το υποκείμενο απωθεί.
Το σύνδρομο της Χιονάτης το πέρασα σε ηλικία περίπου 22 χρονών, είχα μόλις βγει από μια οδυνηρή περίοδο κατά την οποία με βασάνιζε το Σύνδρομο της Κοκκινοσκουφίτσας, τουτέστιν, μόλις με είχαν βγάλει επιτέλους από την κοιλιά του κακού λύκου, καθότι ελλείψει γιαγιάς με είχε καταπιεί αμάσητη. Το σύνδρομο της Χιονάτης ήταν επίσης η αιτία που έμαθα να μαγειρεύω, διότι μέχρι τότε επέστρεφα κάθε Κυριακή από τη Θήβα στην Αθήνα, κουβαλώντας το καλαθάκι που μου έδινε η μαμά μου. Όταν όμως κυριεύτηκα από το εν λόγω σύνδρομο, με κατέλαβε και τρελή επιθυμία να φροντίζω, ως Χιονάτη, τους επτά νάνους, δηλαδή διάφορους φίλους και φίλες μου, να τους καλώ στο σπίτι μου και να μαγειρεύω διάφορα περίεργα φαγητά. Εννοείται πως οι προσπάθειές μου δεν στέφονταν πάντοτε από τεράστια επιτυχία, έκανα όλα τα λάθη που κάνει μια εικοσάχρονη όταν θέλει να εντυπωσιάσει τους συνομηλίκους της και ορισμένα από τα φαγητά που έφτιαχνα τότε, τα θυμάμαι τώρα με ρίγη φρίκης. Το σύνδρομο της Χιονάτης χαρακτηρίζεται επίσης από σχεδόν απόλυτη έλλειψη σεξουαλικής δραστηριότητας (και μην αρχίσουν τα κακόγουστα αστεία περί νάνων, πείτε κάτι πιο πρωτότυπο), καθότι το υποκείμενο, δηλαδή εγώ τότε, δεν είχε καμία διάθεση να βρεθεί στην επόμενη σκοτεινή κοιλιά και απέφευγε κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Εννοείται πως ένα από τα δευτερεύοντα συμπτώματα του συνδρόμου της Χιονάτης είναι η αναμονή του πρίγκιπα που θα τη βοηθήσει να περάσει στο επόμενο στάδιο ωρίμανσης (λίγο παθητικό ακούγεται, αλλά ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο).
Προσφάτως λοιπόν, από διαδικτυακό ξενοδοχείο, στο οποίο κάνω από καιρού εις καιρόν μια στάση –την οποία, αν και σύντομη, δεν θα χαρακτήριζα ολιγόωρη ανάπαυση– μας ζητήθηκε να αφιερώσουμε σε κάποιον απ’ τους συγκατοίκους μας ένα ποίημα ή ένα τραγούδι, δικό μας ή μεταφρασμένο…
Εδώ στην ξενιτιά, χωρίς τη βιβλιοθήκη μου, λίγα πράγματα μπορούσα να σκεφτώ. Επιπλέον, η ανάγνωση ποιημάτων στο διαδίκτυο μου φαινόταν κάτι εξαιρετικά ψυχρό και σχεδόν κανένα από τα ποιήματα που διάβασα δεν μου γέννησε ιδιαίτερη επιθυμία να το μεταφράσω. Άσε που δεν είμαι και καμιά φανατική αναγνώστρια ποίησης, ελάχιστα ποιήματα μου αρέσουν και λίγοι ποιητές επίσης (αν και, αν σκεφτώ ολόκληρη την ιστορία της ποιητικής δημιουργίας, εντάξει, δεν μένουνε και λίγοι τελικά). Διάβασα τότε ένα κείμενο στο ιστολόγιο l’esprit de l’escalier (ομολογώ ότι λατρεύω αυτήν τη γαλλική έκφραση, ένα παραπάνω επειδή είναι απίστευτα δύσκολο να μεταφραστεί στα ελληνικά, κι αυτό δεν είναι επαγγελματική διαστροφή, ανήκει στην κοινή κατηγορία «σε ξετρελαίνει αυτό που δεν σου κάθεται») με τον τίτλο "Το κορίτσι που δεν αφήνω πίσω μου", ταυτίστηκα ομολογώ λιγάκι, αν και την έχω πια περάσει αυτή τη φάση, θυμήθηκα το Σύνδρομο της Χιονάτης των 22 μου χρόνων, θυμήθηκα ένα ποιηματάκι του Λεοπόλδο Μαρία Πανέρο, που είναι ένας από τους ποιητές που μου αρέσουν, και σκέφτηκα να της αφιερώσω το εν λόγω ποίημα, το οποίο βλέπετε εδώ. Παρ’ όλα αυτά, όχι πολύ ικανοποιημένη, συνέχισα να ψάχνω ποίημα.
Μετά, εντελώς τυχαία, ο Θεόφιλος έγραψε και μου έστειλε ένα κειμενάκι ως απάντηση σε μια προηγούμενη κουβέντα περί μικρομυθοπλασίας, που είναι αυτό εδώ:

«Έτσι κι αλλιώς δεν θα μου καθόταν. Κάποιος από όλους αυτούς πρέπει να ήταν ο γκόμενός της», σκέφτηκε και δεν την φίλησε, αποφεύγοντας να ενδώσει σε μια μικρή χρήσιμη διαστροφή: να φιλήσει μια νεκρή. Εξαιτίας της ατολμίας του, έχασε τη γυναίκα της ζωής του, αλλά από την άλλη γλίτωσε από μια γκόμενα τόσο ξενέρωτη που μολονότι είχε μείνει για πολύ καιρό μόνη της δεν είχε τολμήσει να ενδώσει σε μια μικρή χρήσιμη διαστροφή: να πηδήξει έναν από τους εφτά νάνους.

Οι συμπτώσεις είναι για μένα ιερές, κι έτσι κρίθηκε η μοίρα της αφιέρωσης στο Hotel Memory, το ποίημα μεταφράστηκε και εγώ βρήκα μια ευκαιρία να σας μιλήσω για το Σύνδρομο της Χιονάτης, για το πώς άρχισα να μαγειρεύω και διάφορες άλλες τέτοιες ιστορίες.